گل و مرغ در هنرهای کاربردی ایران (عصر صفوی متاخر تا دوره قاجار آغازین)

آغاز رسمی نقاشی گل و مرغ ایرانی به دوره صفوی باز می گردد. در این عصر، بواسطه پایان حمایت دربار از نقاشی و ظهور حامیان خصوصی، آغاز به کار مستقل هنرمندان، تأثیرپذیری از نقاشی هند و هنرمندان ایرانی بازگشته از کشمیر و نقاشی اروپایی و رگه هایی از نقاشی چینی عصر تیموری، نوعی نقاشی عینیت گرایانه موسوم به گل و مرغ در قالب تک برگ آغاز گشت و در انتهای دوره به محصولات کاربردی همچون قلمدان ها راه یافت. در دوران زندیه این شیوه در قالب شیوه ای تزیینی در معماری و محصولات کاربردی به شکل گسترده ای تداوم یافت. این فرآیند در دوران قاجار با بازگشایی کارگاه های دربار در عصر فتحعلی شاه و کارگاه های خصوصی هنرمندان ادامه یافت و در قالب هنرهای زیبا و کاربردی و با ترکیب بندی و رنگ های مشخص و طرح هایی تکراری تا پایان دوره قاجاریه ادامه یافت. پژوهش حاضر قصد بررسی تغییرات این نقاشی را از دیدگاه سبک شناسی دارد و به این منظور تحلیل نشانه شناسانه ای را مبتنی بر نظریه نشانه شناسی چارلز سندرس پیرس بر روی آثار این سه دوره که از نمونه های برجسته نوعی و قابل تعمیم هر دوره بوده انجام داده است تا بتواند پاسخگوی این سوال باشد که سیر تحول این نقاشی در هنرهای کاربردی سه دوره به چه شکل بوده و انتقال آن از رقعه به فضای معماری و وسایل کاربردی چه تاثیری بر شیوه اجرای آن نهاده است و نتیجه تحلیل نشانگر آن است که این نقاشی پس از شروع، به مرور از یک هنر پویا و عینیت گرا به یک هنر نمادین دارای سنن قراردادی بدل شد که این تغییرات از تبدیل آن از یک هنر تجربی به رسمی و پیوند آن با هنر معماری و کاربردی ناشی شده است. این سه دوره، نحوه تبدیل یک نوآوری به یک هنر سنتی را آشکار و می توانند مبدأ فرضیه ای درباب سیر تحول هنر ایران باشد.